Böndin á verðbólguna með breyttu peningakerfi.

 

Eitt mikilvægasta samfélagsverkefnið er að ráðast að rótum verðbólguvandans.  Í grunninn er þetta í fyrsta lagi aðskilnaður viðskipta- og fjárfestingabanka og í öðru lagi gerbreyttir starfshættir viðskiptabankanna eftir aðskilnaðinn. 

Í febrúar 2013 kom gott verðbólguskot þannig að gamla sagan viðheldur sér ma. með ótímabærri og vondri hækkun verðtryggðra húsnæðislána.  Við erum sem sagt enn og áfram að kljást við of mikla verðbólgu hér á landi sem má að hafi verið að jafnaði um 6% á tímabilinu frá 2009 til 2013.  Tíðrædd verðbólgumarkmið Seðlabanka Íslands eru 2,5%

En hver er helsta ástæða verðbólgunnar á Íslandi?  Gjaldmiðilinn féll mikið ár árunum 2007 og 2008 en hann hefur þó haldið sér eða öllu heldur verið haldið á svipuðu róli frá því 2009 þegar einn bandaríkjadalur fór yfir 120 ISK.  Gjaldmiðilinn styrktist reyndar lítillega árið 2011 en hefur haldið sér yfir 120 ISK fyrir USD nú á annað ár.  Svarið virðist því ekki liggja í breytingum gjaldmiðils gagnvart erlendum myntum.

Ef við lítum okkur nær er auðvelt að greina vandann.  Ótamin peningamyndun í viðskiptabönkunum er verulegur þáttur í hagsveiflum hér á landi.  Peningaprentun án innistæðu þýðir bara verðbólga, það hefur sannast í gegnum árin hjá fjölda þjóða.  Hér á landi eru í raun litlar eða engar hömlur á stöðugri peningamyndun innan viðskiptabanka og það sem verra er að hagur þeirra liggur í peningaprentun vegna myntsláttutekna og um leið með því að skapa verðbólgu ofan á verðtryggðu jafngreiðslu útlánin, vextir á vexti ofan.  Peningar eru framleiddir úr engu með bókhaldsfærslum í hvert skipti sem útlán eiga sér stað og jafnvel þegar við notum debetkortið okkar.  Okkar litla þjóð og sá hagvöxtur sem við búum við nær engan veginn að halda í við þessa aukningu á peningamagni sem hefur átt sér stað undanfarin ár.  Þá má nefna að Bandaríkjamenn eiga einnig við sama myntsláttuvandamál frjálsu viðskiptabankanna að stríða, sú auðuga þjóð sem er hætt að ráða við eigin skuldavanda.

Til þess að koma böndum á þessa peningamyndun innan viðskiptabankanna þarf þjóðarsátt um breytingar á bankakerfinu hjá okkur.  Þetta er nýstárleg aðferð sem byggir ma. á gömlum kenningum Irving Fisher (1936) þar sem leitað er aftur til upphafstíma bankastarfsemi, þar sem ekki var lánað út úr bönkunum nema innistæða væri fyrir útlánum.  Fjárfestingabankar sæju um aðra fjármálastarfsemi en hefðbundna bankastarfsemi viðskiptabankanna.

Það er einmitt sú lausn sjónum er beint að hér.  Aðferðin er kölluð á fagmáli að skipta úr brotahlutakerfi yfir í heildarhlutakerfi þar sem peningamyndun er aðskilin frá útlánastarfsemi.  Viðskiptabankarnir koma ekki til með að hafa á höndum óbundna innreikninga heldur liggja þeir peningar í Seðlabanka Íslands.  Það er svipað og að setja peninga í bankahólfi án ávöxtunar.  Það þýðir að svokölluð 100% bindiskylda verður sett á allar lausar innstæður.  Viðskiptabankarnir geta síðan boðið skammtímalán með því að nota bundna innlánsreikninga til þess að endurlána það fé sem þeim er treyst fyrir af viðskiptamönnum þeirra.  Allar ákvarðanir um magn peningamyndunar yrði í höndum sérstakrar óháðrar nefndar á vegum Seðlabanka Íslands sem mæti reglulega þörf á peningamyndun í landinu.  Myntsláttuhagnaðurinn þe. mismunurinn á kostnaði við peningaprentun og virði tilbúinna peninga, auk vaxta kæmi því í hlut Seðlabankans  en hann getur verið á bilinu 0,3% til 1,5% af landsframleiðslu.  Þennan hagnað má nota ma. til þess að greiða niður erlendar skuldir þjóðararinnar eða til frekari uppbyggingar á grunnþjónustunni.

Helstu kostir þessa kerfis er að ekki verður þörf á innistæðutryggingasjóði þar sem bankaáhlaup verður ekki lengur mögulegt, myntsláttuhagnaður liggur hjá ríkinu eins og fyrr er komið inn á, og peningamagni verður stjórnað í samræmi við hagvöxtinn og böndum yrði komið á stjórnlausa fúnun á innviðum fjármálakerfisins sem á sinn þátt í að skapa tíðar hagsveiflur í kerfinu.  Þessi einfalda breyting yfir í heildarforðakerfi getur lækkað ríkisskuldir um hundruði milljarða, dregið úr verðbólgu, lækkað vexti og dregið úr skuldasöfnun almennings og fyrirtækja. Áhættan er lítil því ekki er erfitt að taka upp núverandi kerfi ef þessar aðgerðir skila ekki tilætluðum árangri.